Агын дасанай Дуйнхор дуган соо Буряад хэлэнэй фестивалиин хэмжээндэ тойрогой һургуулинуудай һурагшадай дунда заншалта ёһоор үнгэргэгдэдэг «Аба эжын хэлэн гамтайл!» гэһэн табан шатаһаа бүридэһэн конкурс 14-дэхеэ үнгэргэгдэбэ.
Жэлһээ жэлдэ «Аба эжын хэлэн гамтайл!» гэһэн конкурс шагайн табан янзын буудалаар нэрлэгдэһэн шатануудаар үнгэргэгдэдэг заншалтай. Энэ конкурс хараха бүреэ һурагшадай абари занда, үйлэ ябадалда ямар ехэ һайн нүлѳѳ үзүүлнэ, ямар ехэ мэдэсэ үгэнэ гээшэб гэжэ һанагдадаг. Эндэ ганса нэгэн хүнэй оролдолго бэшэ, һурагшадай, тэдэниие шэглүүлжэ, бэлдэжэ байһан багшанарай, мүрысѳѳнһѳѳ мүрысѳѳндэ һурагшадай алдуу эндүүень заһадаг, магтан урмашуулдаг ламанарай хубита нилээд ехэ гэжэ тэмдэглэлтэй.
Конкурсдо Сагаан-Уулын, Амидхаашын, Агын тойрогой гимнази-интернадай, Шулуутайн, Агын 2-дохи дунда һургуулиин, Сахюуртын һургуулинуудай һурагшад хабаадахаяа ерээ.
«Хонин тала» шатын «Асари хүсэтэй тарни!» гэһэн мүрысѳѳндэ һурагшад ѳѳһэдтэеэ танилсуулаад, Зонхобын тарни 3 дахин уншаха ёһотой байгаа.
Энэ конкурс юугээрээ хүн зондо туһатайб гэхэдэ, мүрысѳѳн бүхэнэй һүүлээр жюриин гэшүүд, лама санаартан һурагшадай зүб бурууень, дутуу дундануудыень элирүүлэн, һанамжануудаа хэлээд, зүб тээшэнь заһадаг гуримтай. Энэ мүрысѳѳнэй һүүлээр Бадма гунир лама «зарим һургуулиин һурагшад Зонхобын тарни буруугаар аянгална» гэжэ тэмдэглээд, ламанар, һурагшад булта зүб тээшэнь аянгалан, дахин уншаа. Удаань Агын дасанай шэрээтэ Бадма ламхай Зонхобо бурханай мэгзэмэй удха тайлбарилан ойлгуулһан байна. Энэ мүрысѳѳндэ Богдо Зонхобын тарни, Доншуур маани эрхимээр уншаһан Сагаан-Уулын дунда һургуулиинхид илажа гараа.
«Арадай һургаалнуул» гэһэн нэрэтэй «Морин тала» шата «Байгаали ба хүн», «Эхын нангин һургаал» гэһэн мүрысѳѳнүүдһээ бүридѳѳ. Түрүүшын мүрысѳѳндэ можо бүхэнэй нэгэ-нэгэ түлѳѳлэгшэ урда гаража, байгаали хүн хоёрой хоорондохи холбоо тухай хѳѳрэхэ даабаритай байба. Эндэ хабаадагшад ой модо отололгын, ан амитадые хюдалгын байгаалида муугаар нүлѳѳлдэг, хүнүүдэй байгаалиин баялигаар ажамидардаг г.м. тухай һайнаар бэлдэжэ ерээ. Мүн байгаалидаа гамгүйгѳѳр, хайша хэрэгээр хандасаһаа түймэрэй һүжэрэлгэ, ойн амитадай сэлеэн руу гаража, хүн зондо добтололго г.м. байгаалиин эсэргүүсэхэ шалтагаануудыешье нэрлээ. Тиигэжэ эрхимээр даабарияа дүүргэһэн Агын тойрогой гимнази-интернадай Пурбо Гармажапов 1-дэхи һуурида гараба.
«Морин талын» «Эхын нангин һургаал» мүрысѳѳндэ баһал можо можын басагад нагаса, хүгшэн эжынэрһээ ѳѳртѳѳ һургаал болгон абаһан сэнтэй захяа заршамуудые удхалан хѳѳрэжэ үгэбэ. Зарим тэдыень нэрлэе: үглѳѳнэй үүр хираанаар, үдэшын боро хараанаар шангаар бү дуугарагты – хэрүүлэй үүдэн нээгдэхэ, мал бү сохи – малай тэнгэри гомдохо, үбгэд хүгшэдэй, эхэ эсэгынгээ урдаһаа һѳѳргэдэжэ, хэрэлдэжэ, гомдохоожо болохогүй – хойто түрэлдѳѳ нүгэлѳѳ үзэхэш, «би» гэдэг оморхог зангаа даража һура г.м. Мүн галдаа наринаар хандаха, аха зониие хүндэлхэ г.м. һургаалнуудые дамжуулаа, бэрхэнүүд байһанаа гэршэлээ. Зүгтѳѳ Сахюуртын Арюна Балдановае аба эжынгээ талаар ошоходо, дүүнэрээ абаад, эдеэ шанахаһаа эхилээд, гэртэхи, газаахи ажалаа хэхэдээ, малаа ажаллахадаа, аба эжынгээ хэлэһэн һургаал соо ябадаг, бэрхэхэн, туһатайхан лэ басаган гэжэ адаглахаар байгаа. Тиимэһээ жюриин гэшүүд энэ басаганда түрүү һуури олгохоёо маргаагүй.
«Оньһон үгэ оносотой, олоной үгэ тудасатай» гээд нэрлэгдэһэн «Үхэр тала» шатада можо бүхэнэй нэгэ-нэгэ хүн гаража, булта ээлжээгээр оньһон үгэнүүдые андалдахадаа, бэе бэеэ дабтангүй, тон олые хэлэһэниинь диилэхэ байгаа. Эндэ 75 оньһон үгэ сээжэ бэлдээд ерэһэн Амидхаашын Янжима Арсаланова эрхимлээ. Тиибэшье зарим оньһон үгэнүүдэй хахадыень хэлэнэ, жэлһээ жэлдэ һурагшад олон оньһон үгэнүүдые мэдэхэ болоод ерэнэ гэжэ ламанар ажаглаһанаа мэдүүлбэ.
«Тэмээн тала» гэһэн шатада «Бүһэ – бүһэтэй хүнэй һүлдэ» ба «Агын талын баялиг – адуун һүрэг» гэһэн мүрысѳѳнүүд үнгэргэгдѳѳ. Түрүүшын мүрысѳѳндэ можо бүхэнһѳѳ нэгэ-нэгэ хүбүүн бүһэтэй хүнэй һүлдэ, нэрэ хүндын тэмдэг болохо бүһэ гээшэ ямар удхатайб, хайшан гэжэ наринаар хадагалхаб, ямар янзын бүһэнүүд байдаг бэ, яажа зүбѳѳр бүһэлхэб гэхэ мэтэ дүримүүд тухайнь хѳѳрѳѳ, харуулаа. Бүһэ тухай хүсэд дүүрэнээр хѳѳрэжэ, зүбѳѳр бүһэлжэ харуулһан Шулуутайн Жигжит Габдрахманов түрүү һуури эзэлээ бшуу.
Тус шатын 2-дохи мүрысѳѳндэ хабаадагшадай зариманиинь элдэб хүдэлмэридэ мори хэрэглэдэг, адууһанай ѳѳхэнэй, мяханай, тонтогоолой, сэгээгэй г.м. аша шэмэ, элдэб үбшэнгүүдтэ туһатай тухайнь тэмдэглээ. Нүгѳѳдүүл мориной үнгэ зүһэ, үүлтэр, наһанай нэрэнүүд тухай хѳѳрѳѳ, мориндо хабаатай оньһон үгэнүүдые хэлээ. Морин тухай дууншье зэдэлээ. Нэгэн мориной тоног зэмсэгтэ, зүһэдэ, наһанай нэрэнүүдтэ, бэеынь хубинуудта хабаатай үгэнүүдые хэрэглэжэ, кроссворд зохёоһон байна. Тиин Сахюуртын Александра Рабданова бэшэ хабаадагшадые булижа гараад, түрүүшын һуурида хүртѳѳ.
Энээнэй һүүлээр «Ямаан тала» шата эхилжэ, можо бүхэнэй капитанууд нүгэл ба буян тухай мэдэсээрээ мүрысѳѳ. Тиихэдээ һургуулиингаа һурагшадай үйлэдэһэн буянта ба нүгэлтэ хэрэгүүдтэй дайралдаһан ушарнуудые жэшээлэн хараа. Иимэ жэшээнүүд нэрлэгдээ: буянтай хэрэгүүд – ветерануудта туһалжа, түлеэень хахалалга, бэе муутай наһатайшуулдаа ошожо, гэртэнь концерт-наада эмхидхэлгэ, мүнгэ олзоборилжо, Илалтын үдэр дайнай ветерануудта сэсэг абажа бэлэглэлгэ, нүгэлтэй ябадалнууд – һурагшадай дунда арсалдаа хэрэлдээ үүсхэлгэ, хүнэй нюуса тараалга, худалаар хэлэлгэ, хулгай хэлгэ, һургуулиин хорёо руу ороһон мал модо шулуугаар сохижо намналга г.м. Тиин һүүлшын шатын мүрысѳѳнэй дүнгѳѳр, Сахюуртын Александра Рабданова шүүһэн байна. Тон һүүлдэ бүхы һургуулиин һурагшад можоороо ээлжэлэн Доншуур маани уншаа. Можонуудай дунда дүн гаргагдажа, Сахюуртын дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Билигма Болотовагай бэлдэһэн һурагшад амжалта туйлаа. Удаадахи һууринуудые Шулуутайн, Агын тойрогой гимназиин һурагшад (багшанарынь – Цымпилма Цыбикова, Ольга Цыремпилова) эзэлээ юм.
Энэ үдэр һургуулиингаа һурагшадые дахуулжа ерэһэн багшанар аминдаа Агын Буддын шажанай академи соо «Тамын ороной зоболон юун гэдэг бэ?» гэһэн түхэреэн шэрээдэ хабаадаһан байна.
Долгор РАДНАБАЗАРОВА.
