2018 оной мартын 23-да, 11-дугаар, монгол hарын 6-да, Агын дасанда ээлжээтэ «Аба эжын хэлэн гамтайл!» гэhэн Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхаалаар бүгэдэ буряад хэлэнэй мүрысөөн үнгэрбэ. Мүнөөдэрэй сагта ургажа ябаһан үхибүүднай түрэһэн хэлээрээ хөөрэлдэхөө болижо, ойлгожо ядажа, дуугарха дурагүй саг болоһон. Хоердохеор, буряад арадайнгаа еһо заншал зүб мүрөөр сахижа, ургажа ябаһан үхибүүдтээ хүсэд дамжуулагданагүй. Дасан ерэхэдээ, обоодоо гарахадаа зүб мүрөөр бэеэ абаад ябаха гурим журам гүйсэд дүүргэгдэнэгүй.
Энэ асуудалда харюу үгэхын тула мүрысөөнэй гол зорилгонь хадаа: эжы абынгаа хэлэ хүндэлэн дээрэ үргэжэ, сагаалганайнгаа ёһо заншал арюун сэбэрээр сахижа, ерээдүй сагай ургажа ябаhан жаахан үхибүүдэй зүрхэ сэдьхэлдэнь нэбтэрүүлэн ойлгуулжа, ухаандань хадагалхын ябуулга болоно.
Тус мүрысөөндэ Агын округай 7 һургуулиин 50 гаран үхибүүд хабаадаа: гимнази, Хара-Шэбэрэй, Ага-Хангилай, Ушарбайн, Зугаалайн, Хойто-Агын, Сахюуртын һургуулинууд.
Ерэһэн бүлгэмүүд арад зоноо, ламхайнараа дуу шүлэгөөр сагаалганаар амаршалжа танилсаад, “Доншуур” маанияа бариба. Ага-Хангилай Бальжимаева Сарюна жэнхэни буряад арадай дуу хонгео хоолойгоор гүйсэдхэжэ бултанда һайшаагдаба. Харюудань Забайкалиин хизаарай Дид-хамба Дондукбаев Цырен-ламхай, Агын дасанай шэрээтэ Цыбиков Бадма-ламхай, Агын Буддийска Академиин ректор Сультимов Чингис–лама эндэ сугларһандань баярые хүргэжэ, түрэл хэлэ, еһо заншалаа мартангүй, сээжэдээ нэбтэрүүлэн, бүхөөр хадуужа, аха дүүнэр, үетэн нүхэдтөө дамжуулхыень зорилго табиба.
Эртэ урда сагhаа хойшо Сагаалганиие буряад зон арадайнгаа гол шухала hайндэртэ тооложо, ёhо гурим соонь тэмдэглэхые оролдодог байhан. «Сагаа hарын ёhо гурим» гэһэн шатада хабаадаһан үхибүүд Сагаалганай удха, ёhо гурим тухай, яажа гэртээ бэлдэдэгээ, ямар гурим журамтайб өөрынгөө ойлгоhоор мэдэхэ юумэеэ Даша-ламада хөөрэжэ үгэбэ. Хара-Шэбэрэй Рабжаев Эрдэм, Зугаалайн Баторова Цырена, гимназиин Дубжитов Амгалан гэгшэд мэдэсэ һайтай байбад.
Шүтэжэ ябаhан бурхадтаа, дасан субаргануудтаа, эди шэдитэ хүсэндэнь гайхаhан гэгээн ехэ баярай тэмдэг болгожо магтаал үгэ зорюулһан “Магтаал мэдэжэ ябаял!” — гэhэн мүрысөөндэ Доржиев Жанчиб (Ушарбай), Гомбоев Доржо (Ага-Хангил), Цыдыпов Булад (Хойто-Ага) илгарбад. Эндэ нэгэ иимэ һанамжа оруулхаар байна — нютагай обоо тахилгын үедэ үхибүүдээр магтаал, соло татуулбал олон зоной сэдьхэлэй баяр болохо байна.
«Обоо тахилга» гэһэн шатада хабаадаһан үхибүүд нютагайнгаа шүтөөнэй газарнуудые нэрлэжэ, обоо гэжэ юун гээшэб, ямар удхатай тахина гээшэбиибди гэжэ һайн мэдэхэ байһанаа харуулаа.
Yреэл гүнзэгы удхатай, уран хурса найруулгатай, хүниие баясуулжа, урмашуулжа, ухаандань, сэдьхэлдэнь нэбтэрүүлжэ хэлэдэг гээшэ аабзабди даа. Энэ шатада хабаадаһан хүүгэдтэ Аюр лама ямар темэдэ, хэндэ зорюулан уран гоёор өөрөө hанажа зохёохынь даабари үгэхэдэнь, Зугаалайн Цырендашиева Долгор онсо илгаран зониие баясуулба.
«Сэсэ мэргэн ухаан» гэһэн оньһон үгын мүрысөөндэ тогтон торонгүй Минжурдоржин Аюша (гимнази), Садаев Ендон (Хара-Шэбэр), Иванова Дарья (Сахюрта) гэгшэд тон олон хурса нугархай найруулгатай, сэсэ мэргэн гүнзэгы удхатай оньhон үгэнүүдые мэдэжэ ябаһанаа харуулбад.
«Бурхадаа мэдэхэ гүбди?» гэһэн мүрысөөндэ Зугаалайн Цырендашиева Долгор онсо илгаржа бурхан сахюусануудые танижа нэрлээд, удхынь гаргажа, тарнииеньшье хэлэхэ шадалтай байба.
«Хүн ба байгаалиин холбоо» гэһэн капитануудай мүрысөөндэ һурагшад амитан зоной ажамидарха, энхэ элүүр ябаха хэрэгтэ байгаалиин үршөөhэн нүлөө, ухаагаа hорихо, ябадалаа шүүмжэлхэ заабаринууд тухай хөөрөө. Эндэ Бадмаева Аюша (Ага-Хангил) илгарба.
«Би» ерээдүйн эжыб!» гэһэн мүрысөөндэ басагад сагаан эдеэн табаг, сэржэмээ бэлдэжэ, ямар удхатайгаар бэлдэhэнээ, яажа зүб мүрөөр үргэхэеэ хөөрэхэ еһотой байгаа. Сахюртын Бадмацыренова Арюна удха шанарынь тон зүбөөр түхеэржэ хөөрэбэ.
«Мүнхэ зулын удха» гэһэн мүрысөөндэ Хойто-Агын, Хара-Шэбэрэй, Сахюуртын һурагшад зулын удха, зорилго тухай хөөрөөд, зүб мүрөөр бэлдэжэ зулаа бадараагаа.
Энэ 10 шатаһаа бүридэһэн мүрысөөнэй дүнгөөр Хара-Шэбэрэй һургуулиин бүлгэм илажа, түрүүшын һуури эзэлээд, 3000 түхэриг шанда хүртэжэ, амтатай бэлэг абажа, ехэ хүхилдэжэ, дахин ерэхэ зорилготой ошобод. Хоердохи һуурида Сахюуртын һургуули гаража, 2000 түхэриг шан абаба. Гурбадахи һуурида Хойто-Агын үхибүүд 1500 түхэригтэ хүртэбэд. Бэшэ хабаадаһан һургуулинуудта Агын дасанай шэрээтэ Бадма-ламхай амтатай бэлэг барюулба.
Хабаадажа ерэһэн багшанар урдаа зорилго табижа, ехэ бэлдэлгэтэй ерэбэд. Гансашье буряад хэлэнэй багшанар бэшэ, гэртэхин, ондоо предмедэй багшанар, анги даажа ябаһан хүтэлбэригшэд хабаададаг байна. Ушарбайн Балдоржиева Цырегма Цыцыковна даажа ябаһан ангияа абаад ерээ. Сахюуртын багша Болотова Билигма Баторовна энэ проектээр һургуулидаа мүрысөө үнгэргэдэг заншалтай болоһон байна. Энэнь хэжэ ябаһан ажалдань ехэ нүлөө туһа үгэнэ.
11-дэхиеэ үнгэргэгдэжэ байһан «Аба эжын хэлэн гамтайл!» гэһэн мүрысөөндэ дүн хамта 600 гаран хүүгэд хабаадабад. Энэ үхибүүд хабаадахадаа еһо заншалаа зүб сахиха һууритай болобод гэжэ һанамаар. Хараһан, дуулаһанаа сэдьхэлдээ нэбтэрүүлэн ухаандаа хадуужа, ойлгон абажа, саашань дамжуулан, буянаа арьбадхан ябаха бэзэ гэжэ найдагдана.
Светлана Эрдынеева.
